Γονιμότητα

Έλεγχος γονιμότητας στους άνδρες

Οι εξετάσεις υπογονιμότητας που απαιτούνται είναι άμεσα εξαρτώμενες από την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Κάποιες συνηθισμένες διαγνωστικές εξετάσεις οι οποίες γίνονται είναι:

• Ανάλυση Σπέρματος . Μια εξέταση σπέρματος πραγματοποιείται από ένα δείγμα πρόσφατου σπέρματος. Το δείγμα σπέρματος θα εξεταστεί ως προς 3 παραμέτρους:
  • τον αριθμό των σπερματοζωαρίων ανά ml (φυσιολογική τιμή: πάνω από 20 εκατ. / ml)
  • την κινητικότητα τους (φυσιολογική τιμή: τουλάχιστον 50%) και
  • το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με ανώμαλη μορφολογία (φυσιολογική τιμή: τουλάχιστον 15%).
  

  Ένα φυσιολογικό δείγμα σπέρματος έχει όγκο τουλάχιστον 2 ml. Σημαντικό: πριν από την ανάλυση σπέρματος, θα πρέπει οπωσδήποτε να έχουν προηγηθεί 2-4 μέρες (ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο), διαφορετικά τα αποτελέσματα της ανάλυσης δε θα είναι σωστά.
  Μια μέτρηση περίπου 20 εκατομμυρίων σπερματοζωαρίων ανά ml, θεωρείται επαρκής για την επίτευξη φυσιολογικής σύλληψης. Παρ’ όλα αυτά, σύλληψη μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμα και εάν α αριθμός των σπερματοζωαρίων είναι χαμηλότερος, υπό τον όρο ότι η γυναίκα έχει φυσιολογικά επίπεδα γονιμότητας. Το δείγμα σπέρματος θα πρέπει να περιέχει παραπάνω από 50% κινητών σπερματοζωαρίων. Σε περιπτώσεις όπου ο όγκος του σπέρματος είναι χαμηλότερος, οι μέθοδοι εξωσωματικής θεραπείας (IVF) ή μικρογονιμοποίησης (ICSI) ενδεχομένως να κριθούν απαραίτητες.
  Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται παντελής απουσία σπερματοζωαρίων  κατά την ανάλυση σπέρματος (αζωοσπερμία). Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε γιατί υπάρχει κάποιο εμπόδιο στην επιδιδυμίδα ή γιατί υπάρχει πρόβλημα στην παραγωγή σπερματοζωαρίων.
  Το σπέρμα θα εξεταστεί επίσης για «αντισπερματικά αντισώματα». Τα αντισώματα είναι μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος, δηλαδή του μηχανισμού άμυνας του σώματος ενάντια στα «ξένα σώματα», π.χ. βακτήρια, ιούς κλπ. Μερικές φορές το ανοσοποιητικό σύστημα της γυναίκας αναγνωρίζει το σπέρμα του άντρα ως «ξένο σώμα» και παράγει αντισώματα εναντίον του. Αλλά υπάρχει και η περίπτωση ο ίδιος ο άντρας να αναπτύξει αντισώματα κατά του ίδιου του σπέρματός του!
  Τα αντισπερματικά αντισώματα «επιτίθενται» στα σπερματοζωάρια και προκαλούν συγκόλληση των σπερματοζωαρίων, με αποτέλεσμα να χάνουν την κινητικότητα τους και άρα χάνουν την ικανότητα να γονιμοποιήσουν το ωάριο. Τα αντισώματα αυτά ανιχνεύονται στο σπέρμα, στην τραχηλική βλέννα ή στο αίμα του άντρα ή της γυναίκας.
  Τέλος, έχει αποδειχθεί ότι εξετάσεις ζωτικότητας του σπέρματος μετά από π.χ. 12 ή 24 ώρες δεν έχουν καμία θεραπευτική αξία.
  
  

• DNA Fragmentation Index  (DFI).   Τουλάχιστον στο 30% των περιπτώσεων ανδρικής υπογονιμότητας, η πραγματική αιτία της υπογονιμότητας είναι άγνωστη. Οι μέθοδοι αξιολόγησης της ανδρικής υπογονιμότητας στην ουσία περιορίζονταν στην ανάλυση σπέρματος, η οποία μετράει 3 παραμέτρους: αριθμό, κινητικότητα και μορφολογία σπερματοζωαρίων. Νέες επιστημονικές μελέτες ενοχοποιούν το βαθμό διάσπασης του DNA στα σπερματοζωάρια ως παράγοντα πρόβλεψης της ανδρικής υπογονιμότητας. Ο βαθμός διάσπασης του DNA στα σπερματοζωάρια μετριέται με την εξέταση DFI (DNA fragmentation index).Η επιστημονική έρευνα υποδεικνύει πως τα σπερματοζωάρια με υψηλό ποσοστό διάσπασης του DNA (γενετικό υλικό) έχουν μικρότερη πιθανότητα να δώσουν μια υγιή εγκυμοσύνη. Μια στατιστική ανάλυση εκατοντάδων δειγμάτων σπέρματος έδειξε πως οι άντρες με ποσοστό διάσπασης του DNA μεγαλύτερο από 30% στα σπερματοζωάρια έχουν σημαντικά μειωμένο δυναμικό γονιμότητας (λιγότερες εγκυμοσύνες, διπλάσιες αποβολές). Στο παρελθόν το «χρυσό πρότυπο» για την αξιολόγηση της ανδρικής υπογονιμότητας ήταν η ανάλυση σπέρματος. Σήμερα ξέρουμε ότι κάποια δείγματα σπέρματος που δείχνουν φυσιολογικά κατά την παραδοσιακή ανάλυση σπέρματος είναι πιθανό να έχουν εκτεταμένη διάσπαση του DNA.
  Σε μια μελέτη με 700 περιπτώσεις εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) με μικρο-γονιμοποίηση (intracytoplasmic sperm injection – ICSI), σημειώθηκε επίτευξη εγκυμοσύνης σε ποσοστό μικρότερο του 1%, όταν το ποσοστό διάσπασης του DNA ήταν μεγαλύτερο από το 30%. Σε μια άλλη μελέτη, επιβεβαιώθηκε ότι αν το ποσοστό διάσπασης του DNA είναι μεγαλύτερο από 30%, αυτό αποτελεί σημαντικό παράγοντα υπογονιμότητας. Αντίθετα, οι άντρες που είχαν ποσοστό διάσπασης 15% ή μικρότερο, είχαν επίτευξη εγκυμοσύνης μέσα στους 3 πρώτους μήνες.
  Σε μια άλλη μελέτη με 998 κύκλους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (387 σπερματέγχυση, 388 εξωσωματική γονιμοποίηση, 223 μικρο-γονιμοποίηση) από 637 ζευγάρια φάνηκε ότι, αν το ποσοστό διάσπασης του DNA είναι μικρότερο του 30%, δεν υπάρχει διαφορά στα αποτελέσματα της απλής εξωσωματικής γονιμοποίησης και μικρο-γονιμοποίησης. Αν όμως το ποσοστό διάσπασης είναι μεγαλύτερο του 30%, τότε θα πρέπει να προτιμάται η μικρο-γονιμοποίηση ως μέθοδος, γιατί τότε η πιθανότητα για επίτευξη εγκυμοσύνης είναι 3 φορές υψηλότερη με μικρο-γονιμοποίηση σε σχέση με την απλή εξωσωματική.
  Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που εξηγούν γιατί ένας άντρας έχει υψηλό ποσοστό διάσπασης του DNA στα σπερματοζωάρια και άρα αντιμετωπίζει υπογονιμότητα. Τέτοιοι παράγοντες είναι :
  • Η σεξουαλική αποχή (αραιές εκσπερματίσεις)
  • Η ηλικία (το ποσοστό διάσπασης του DNA αυξάνει σημαντικά μετά το 46)
  • Το κάπνισμα
  • Η έκθεση σε υψηλά επίπεδα ρύπων στον αέρα
  • Η έκθεση σε παρατεταμένη ζέστη στην περιοχή των όρχεων π.χ. επαγγελματίες οδηγοί
  • Ο τραυματισμός όρχεων ή ιστορικό καρκίνου όρχεως
  • Η έκθεση σε χημικές ουσίες ή ακτινοβολία
  Ωστόσο η εξέταση DFI είναι μια νέα τεχνική και απαιτούνται περισσότερες μελέτες ώστε να αποδειχθεί η πραγματικής θέση αυτής της εξέτασης. Πραγματοποιείται στις παρακάτω περιπτώσεις:
  • Επανειλημμένες αποτυχίες εμφύτευσης
  • Προηγούμενη αποτυχία γονιμοποίησης
  • Χαμηλή ποιότητα εμβρύων
  • Πολλαπλές Αποβολές
  
  

Έλεγχος γονιμότητας στις γυναίκες

Οι εξετάσεις υπογονιμότητας που απαιτούνται είναι άμεσα εξαρτώμενες από την πολυπλοκότητα του προβλήματος. Κάποιες συνηθισμένες διαγνωστικές εξετάσεις οι οποίες γίνονται είναι:

• Αιματολογικές Εξετάσεις     Οι αιματολογικές εξετάσεις γίνονται ώστε να ελεγχθούν τα επίπεδα των ορμονών. Τα επίπεδα των ορμονών FSH και LH ελέγχονται στην αρχή του κύκλου  και δίνουν ένα δείγμα της ποσότητας και της ποιότητας των ωαρίων που ωριμάζουν στις ωοθήκες. Η προγεστερόνη ελέγχεται την 21η μέρα του κύκλου  για να αξιολογηθεί κατά πόσο  υπάρχει φυσιολογική ωορρηξία. Μπορεί επίσης να εξετασθούν τα επίπεδα της προλακτίνης, των οιστρογόνων, των ανδρογόνων και των ορμονών του θυρεοειδούς.

• Υπερηχογράφημα (κολπικό)  Το υπερηχογράφημα γίνεται για να εξετασθεί η υγεία και η βιολογική των ωοθηκών, το μέγεθος και το σχήμα της μήτρας, και η ανάπτυξη των ωοθυλακίων ώστε να αποκλεισθούν τυχόν γυναικολογικές ανωμαλίες.

• Υστεροσαλπιγγογραφία. Η υστεροσαλπιγγογραφία είναι στην ουσία μια ακτινογραφία της μήτρας και των σαλπίγγων. Πραγματοποιείται προκειμένου να διαπιστωθεί αν οι σάλπιγγες μιας γυναίκας είναι διαβατές και αν η κοιλότητα της μήτρας είναι φυσιολογική.
  Προκειμένου να αποτυπωθεί η εικόνα των σαλπίγγων και της μήτρας εκχύνεται στη μήτρα της γυναίκας ειδική σκιαγραφική ουσία. Η σκιαγραφική ουσία από τη μήτρα προχωρά προς τις σάλπιγγες και όλη πορεία παρατηρείται μέσω μιας οθόνης ακτινοσκοπήσεων. Έτσι φαίνεται ξεκάθαρα κατά πόσο οι σάλπιγγες είναι διαβατές ή αν έχουν υποστεί ζημιά. Επίσης, φαίνεται το σχήμα της μήτρας και η παρουσία ανωμαλιών της διάπλασης (διάφραγμα, συμφύσεις, ινομυώματα), οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα ή αποβολές. Η υστεροσαλπιγγογραφία δεν είναι κατάλληλη εξέταση για την κατάσταση των ωοθηκών ή για τη διάγνωση της ενδομητρίωσης.Η καλύτερη χρονική στιγμή για την εξέταση είναι οι 10 πρώτες μέρες του κύκλου (αλλά αφού έχει σταματήσει η αιμορραγία), προκειμένου να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να είναι η γυναίκα έγκυος όταν κάνει την εξέταση.
  Αμέσως μετά το τέλος της εξέτασης, η γυναίκα μπορεί επιστρέψει στις καθημερινές της ασχολίες. Η εξέταση γενικά είναι καλά ανεκτή, αν και πολλές γυναίκες μπορεί να νιώσουν κάτι ανάλογο με τους «πόνους περιόδου» κατά τη διάρκεια της εξέτασης ή και για κάποιες ώρες μετά. Σε αυτή την περίπτωση χορηγούνται απλά αναλγητικά. Στο «γέννημα» προτείνουμε την προληπτική χορήγηση ενός συνδυασμού παυσίπονων (Ponstan, Buscopan) 1-2 ώρες πριν την εξέταση, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη.
  Μετά την υστεροσαλπιγγογραφία και στη συνέχεια για 1-2 μέρες, η γυναίκα μπορεί να έχει ελάχιστη ποσότητα αίματος. Αυτό είναι αναμενόμενο και δεν πρέπει να προκαλέσει ανησυχία, παρά μόνον αν η αιμορραγία είναι έντονη. Τότε χρειάζεται να επικοινωνήσει με το γιατρό της. Για προληπτικούς λόγους, μετά την υστεροσαλπιγγογραφία στην ασθενή χορηγείται αντιβιοτικό για 7 μέρες (Vibramycin ή Rulid 2 φορές την ημέρα).
  Η ακτινοβολία στην οποία εκτίθεται η γυναίκα κατά τη διάρκεια της υστεροσαλπιγγογραφίας είναι ελάχιστη και έχει αποδειχθεί πως δεν προκαλεί προβλήματα στα έμβρυα, ακόμα και αν η γυναίκα μείνει έγκυος αμέσως μετά την εξέταση (τον ίδιο μήνα).
  Σε σπάνιες περιπτώσεις, το σκιαγραφικό υλικό που χρησιμοποιείται στην εξέταση μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση στη γυναίκα. Η ασθενής θα πρέπει να ενημερώνει το γιατρό αν γνωρίζει ότι είναι αλλεργική στα σκιαγραφικά υλικά (π.χ. από προηγούμενη εξέταση). Αν μετά την εξέταση η γυναίκα νιώσει κνησμό (φαγούρα), πρήξιμο ή εμφανισθεί εξάνθημα (δηλαδή σημεία αλλεργικής αντίδρασης), τότε θα πρέπει να επικοινωνήσει με το γιατρό της.
  Η υστεροσαλπιγγογραφία είναι μια ιδιαίτερα ασφαλής εξέταση. Όμως σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθούν επιπλοκές, όπως η λοίμωξη στην πύελο. Αυτό συνήθως προκύπτει αν υπάρχει προηγούμενη λοίμωξη των σαλπίγγων. Αν 1 ή 2 μέρες πριν την εξέταση η γυναίκα αισθάνεται αυξανόμενο πόνο στην περιοχή ή αν έχει πυρετό, θα πρέπει να ενημερώσει το γιατρό της.

• Λαπαροσκόπηση. Πρόκειται για μία ελαφριά χειρουργική επέμβαση, όταν είναι απλά διαγνωστική, η οποία επιτρέπει την άμεση εξέταση κι τον πλήρη έλεγχο των εσωτερικών γεννητικών οργάνων της γυναίκας (ωοθήκες, μήτρα, σάλπιγγες), αλλά και άλλων ενδοκοιλιακών οργάνων (έντερο, ήπαρ, χοληδόχος κύστη κλπ) προκειμένου να ανιχνευθεί και να αντιμετωπισθεί κάποιο πιθανό πρόβλημα.Η διαδικασία διενεργείται υπό γενική αναισθησία. Ο χειρούργος δημιουργεί μία μικρή τομή περίπου μισού εκ. κάτω από τον αφαλό από την οποία θα περάσει το λαπαροσκόπιο (το ειδικό τηλεσκόπιο). Το λαπαροσκόπιο είναι μια κάμερα ειδικά τροποποιημένη η οποία περνάει μέσα στην κοιλιά και δίνει μία καθαρή εικόνα των οργάνων και του πιθανού προβλήματος. Επίσης, επιτρέπει στον χειρουργό να αποφασίσει εάν περαιτέρω χειρουργική επέμβαση είναι απαραίτητη και γενικά ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος.Η λαπαροσκόπηση επιτυγχάνει την ακριβή διάγνωση καταστάσεων που συχνά δημιουργούν προβλήματα υπογονιμότητας, όπως ενδομητρίωση , συμφύσεις (εσωτερικές ουλές από προηγούμενες επεμβάσεις ή φλεγμονές), κύστες ωοθηκών,ινομυώματα, εξωμήτριος κύηση κ.α. Η λαπαροσκόπηση παρέχει την επιβεβαίωση στη διάγνωση όλων των παραπάνω κλινικών καταστάσεων, ενώ οι μη-επεμβατικές εξετάσεις (κολπικό υπερηχογράφημα, σαλπιγγογραφία κλπ) δίνουν μόνο ενδείξεις αυτών των παθήσεων.
  Η λαπαροσκόπηση δεν πρέπει να γίνεται (υπάρχει αντένδειξη) στις παρακάτω περιπτώσεις:
  • Παθήσεις από το καρδιαγγειακό, το αναπνευστικό και το αιμοποιητικό σύστημα
  • Μεγάλες μάζες στην πύελο
  • Μεγάλη εσωτερική αιμορραγία
  
  Υστεροσκόπηση. Αυτή η χειρουργική διαδικασία επιτρέπει την άμεση εξέταση της κοιλότητας της μήτρας με τηλεσκόπιο. Έτσι, πιθανοί πολύποδες ή συμφύσεις μπορεί να ανιχνευθούν και εφόσον κριθεί απαραίτητο, να αφαιρεθούν κατά τη διάρκεια της ίδιας εξέτασης.Πιο αναλυτικά, η υστεροσκόπηση είναι μια εξέταση για τη διερεύνηση του εσωτερικού της μήτρας. Γίνεται με τη βοήθεια του υστεροσκόπιου, ενός λεπτού σωλήνα με κάμερα στο άκρο του. Ο γιατρός βλέπει στην οθόνη του υπολογιστή το εσωτερικό της μήτρας.Η υστεροσκόπηση είναι μια εξέταση ρουτίνας που γίνεται καθημερινά χωρίς να χρειάζεται η ασθενής να παραμείνει στο νοσοκομείο. Είναι πολύ χρήσιμη για να μπορέσει ο γιατρός να κάνει ακριβή διάγνωση σε διάφορα προβλήματα π.χ. υπογονιμότητας.